Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024 là một “khóa học” giáo dục di sản hấp dẫn và thuyết phục cho các bạn lứa tuổi học sinh. Thay vì những bài giảng trên lớp, học sinh Hà Nội có cơ hội được hưởng thụ những giờ ngoại khóa, những trải nghiệm thực tế về di sản trong không khí lễ hội ngay tại thành phố mình sinh sống. Việc trải nghiệm Lễ hội không những giúp tạo hành trang kiến thức mà còn khơi gợi niềm tự hào,cảm giác gắn bó và giúp định hướng sự nghiệp tương lai, để những bạn trẻ có thể gia nhập và trở thành những chủ nhân của công nghiệp văn hóa – sáng tạo trong tương lai.
Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024 còn là dịp để các bậc phụ huynh cùng con cái khám phá nhiều di sản kiến trúc, nhiều câu chuyện lịch sử còn ẩn giấu.
Đã từng có thời gian, giới trẻ bị coi là “hổng” kiến thức về lịch sử, văn hoá. Bản thân người lớn không phải không có lỗi trong giáo dục thế hệ trẻ, cả chủ quan lẫn khách quan. Nhà trường coi trọng “môn chính khóa”. Về với gia đình, địa phương, đình, chùa, đền, miếu mặc nhiên được coi là không gian “của các cụ”. Nếu bọn trẻ tò mò chỉ trỏ, đôi khi còn bị nhắc nhở. Di sản ngày một xa rời cuộc sống.
Bây giờ, chuyện đó đang thay đổi. Điển hình trong đó là quận Tây Hồ. Hiện nay, 100% các trường Trung học, Tiểu học trên địa bàn đều tổ chức các tiết giáo dục truyền thống lịch sử, văn hoá trực tiếp ở các di tích, di sản trên địa bàn thay vì chỉ “giảng chay” trên lớp. Vào những ngày giữa tháng 10/2024, các bạn học sinh lớp 4A5, 4A9 của Trường Tiểu học Xuân La đã trực tiếp đến tham quan đình Quán La và khu lưu niệm Bác Hồ thuộc phường Xuân La, quận Tây Hồ. Tại đây, các bạn nhỏ được nghe cô kể chuyện về sự ra đời, nét đẹp của ngôi đình Quán La. Bạn nhỏ nào cũng ngạc nhiên về truyền thống lâu đời của quê hương mình. Ngôi đình từ chỗ xa lạ, trở nên gần gũi, được các bạn yêu mến. Điều thú vị tiếp theo, đình Quán La cũng như phường Xuân La nhiều lần được Bác Hồ về thăm. Cô giáo Nguyễn Thị Huyền Trang, người trực tiếp giảng dạy tiết học cũng rất vui khi học sinh hăm hở tìm hiểu những điều thú vị về di tích cổ, về lịch sử của phường.
Học sinh trường THCS Đồng Thái không còn “học chay” khi tìm hiểu đền Đồng Cổ thông qua hoạt động ngoại khóa (Ảnh: báo Nhân dân)
Thực hiện chủ trương đổi mới phương thức giáo dục di sản, ngoài những chuyến dã ngoại thực tế ở những di sản quan trọng trên địa bàn thành phố, các trường học trên địa bàn đều đẩy mạnh giáo dục “tại chỗ”. Một ví dụ khác: Đền Đồng Cổ là điểm đến của các trường học trên địa bàn phường Bưởi, đình Nhật Tân. Đây là nơi học sinh phường Nhật Tân tìm hiểu về lịch sử, văn hoá của “dinh đào” nổi tiếng nhất Hà Nội. Với biện pháp đổi mới theo hình thức tiếp cận thực tế, trực quan, học sinh dễ “thấm” những câu chuyện văn hoá trên quê hương mình.
Hay tại quận Hai Bà Trưng, điểm đến được nhiều trường học lựa chọn là Di tích quốc gia đặc biệt đền thờ Hai Bà Trưng ở phường Đồng Nhân, nơi thờ phụng hai nữ Anh hùng dân tộc. Còn ở quận Đống Đa, các em thường xuyên được đến gò Đống Đa, Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Trên địa bàn quận Cầu Giấy, ngoài các di tích lịch sử, các em còn được tham quan các làng nghề truyền thống trên địa bàn như làng cốm Vòng; làng Cót (làm giấy)...
Không chỉ dừng lại ở tham quan, tìm hiểu, nhiều trường học còn tổ chức làm “bài thu hoạch” bằng biểu diễn văn nghệ, hay các cuộc thi kiến thức... Những di tích thâm nghiêm trở nên gần gũi với trẻ em.
Dạy con trở thành “công dân toàn cầu” đang là thứ mốt thời thượng. Điều này rất đúng, khi thế giới trở thành “ngôi làng toàn cầu”. Việc tương tác, làm việc xuyên quốc gia là điều tất yếu trong cuộc sống. Nếu thiếu những kỹ năng ngoại ngữ, kiến thức về công nghệ và những xu hướng văn hoá, lối sống có tính toàn cầu, tụt hậu là điều khó tránh khỏi.
Nhưng khi càng bước ra thế giới rộng lớn, câu chuyện bản sắc và căn tính càng cần được làm rõ. Hầu hết các bạn trẻ Việt Nam trong môi trường quốc tế sẽ được bạn bè quốc tế hỏi về quê hương mình, truyền thống văn hoá, lịch sử nước mình. Sẽ rất “quê” và lạc lõng nếu bạn trẻ không đủ hiểu biết để giới thiệu về Việt Nam. Toàn cầu hoá mạnh mẽ, nhưng xu hướng bản địa hoá cũng mạnh mẽ không kém. Nếu không “là người Việt Nam”, rất khó trả lời câu hỏi: Bạn là ai? trong mắt bạn bè quốc tế.
Các bạn trẻ tìm về vốn xưa dân tộc qua những buổi diễn “Xẩm trong phố” được tổ chức bởi Trung tâm Xúc tiến quảng bá di sản phi vật thể Việt Nam (Ảnh: báo Nhân dân)
Chàng trai 9x Phạm Quang Linh, chủ nhân kênh Quang Linh Vlogs – Cuộc sống châu Phi là người Việt sinh sống tại Angola. Quang Linh nổi tiếng ở nhiều nước trên thế giới và là một “công dân toàn cầu” điển hình. Phạm Quang Linh vừa mới được bầu làm Uỷ viên Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam khóa X, nhiệm kỳ 2024-2029. Chia sẻ của Phạm Quang Linh khiến nhiều người phải suy nghĩ: “Quá trình làm việc tại Angola, bản thân tôi có nhiều thay đổi, với nhận thức mới. Mình ở nước ngoài, mình không chỉ là một cá thể nữa, hành động của mình còn ảnh hưởng đến hình ảnh quốc gia mình trên bản đồ quốc tế”.
Đó cũng là bài học với mỗi người, khi đi ra nước ngoài, bản thân mỗi cá thể trở thành “đại sứ” của văn hoá Việt. Không công dân toàn cầu nào lại không có quê hương.
Ngoài chương trình giáo dục lịch sử địa phương đang được triển khai tại tất cả các trường phổ thông, tiểu học trên địa bàn, khó có thể kể hết những chương trình trải nghiệm di sản do các cơ quan, tổ chức trên địa bàn thành phố đã và đang triển khai. Điển hình như chương trình giáo dục di sản tại Hoàng thành Thăng Long có hàng loạt hoạt động như: "Em tìm hiểu di sản", "Em làm nhà khảo cổ”…
Trung tâm Hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám hiện có nhiều chủ đề của chương trình giáo dục di sản tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám dành cho học sinh các cấp, các lứa tuổi. Các chủ đề có tên gọi: Ơ kìa con nghê, Khám phá bia Tiến sĩ, Đi tìm linh vật trên kiến trúc cổ Văn Miếu, Lớp học xưa, Đánh giá môi trường di tích, Vinh quy bái tổ, Khám phá bia Tiến sĩ... Mỗi chủ đề là một bài học về di sản đầy thú vị với các em học sinh.
Trong xu thế toàn cầu, việc khai thác sức mạnh nội tại từ văn hóa và di sản sẽ đem lại lợi thế cạnh tranh to lớn. Bởi vậy, những cách nhìn nhận trước đây về giá trị và vai trò của văn hóa đang được đảo ngược ở Việt Nam. Trước đây, văn hoá được mặc định coi là hoạt động “tiêu tiền”, nhằm tuyên truyền, cổ động, thì ngày nay, với sự phát triển của công nghiệp văn hoá, văn hoá đang trở thành hoạt động… “in tiền”, đem lại nguồn thu và sức mạnh quốc gia. Di sản văn hoá truyền thống là nền tảng, là nguyên liệu cho hàng loạt lĩnh vực công nghiệp văn hoá: du lịch văn hoá, mỹ thuật, kiến trúc, thiết kế, nghệ thuật biểu diễn, thủ công mỹ nghệ, điện ảnh, xuất bản, ngành game, các nội dung văn hóa giải trí số v.vv… Gieo mầm tình yêu di sản, văn hoá cho giới trẻ, cũng là mở một cánh cửa tới sự nghiệp tương lai cho chúng.
Bảo tàng Lịch sử Quốc gia cùng nhiều di tích khác sẽ được gieo mầm “tình yêu di sản” thông qua nhiều hoạt động văn hóa sáng tạo tới đây (Ảnh: Mai Thương)
Từ 9/11 đến 17/11/2024, các bạn học sinh cùng cha mẹ và các thầy cô cũng như bất kỳ ai, sẽ có cơ hội khám phá hàng loạt di sản kiến trúc nổi tiếng: Cung Thiếu nhi Hà Nội, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia (Viện bảo tàng của trường Viễn Đông Bác cổ xưa kia), Nhà hát Lớn, Đại học Quốc gia Hà Nội (Đại học Đông Dương dưới thời Pháp thuộc), Bắc Bộ Phủ… thông qua nhiều hoạt động sáng tạo trong tuyến trải nghiệm Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024. Vẻ đẹp của kiến trúc Pháp, vẻ đẹp của kiến trúc thời đại “mưa Á, gió Âu”, khi kiến trúc phương Tây giao hòa với kiến trúc phương Đông. Và ở đó, còn ẩn giấu những câu chuyện lịch sử mà có lẽ thế hệ trẻ chưa biết đến, như những vết đạn còn in trên hàng rào sắt Phủ Thống sứ Bắc Kỳ hay Bắc Bộ Phủ (nay là Nhà khách Chính phủ) qua gần 80 năm với bao biến thiên về kinh tế, văn hóa xã hội.
Câu chuyện “vết đạn in trên hàng rào sắt Nhà khách chính phủ” đang được giới trẻ quan tâm trở lại thông qua Lễ hội Thiết kế Sáng tạo 2024 (Ảnh: Mai Thương)
Trên nền không gian ấy là hàng loạt những cuộc triển lãm, trưng bày, trình diễn nghệ thuật, những cuộc tọa đàm, workshop… kết nối quá khứ với hôm nay và mai sau. Đó không chỉ là hiểu về quá khứ, đó là những gợi ý và nguồn cảm hứng, khơi gợi tài năng sáng tạo cho nhiều bạn trẻ, để rồi sẽ có những bạn trẻ, sẽ tìm thấy đam mê và cú hích cho mình, để có bản lĩnh và niềm tin xây dựng sự nghiệp tương lai trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa – sáng tạo, làm giàu mạnh cho thành phố và cho đất nước mình./.